کد مطلب:30336 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:26

گنجینه پرسمان » اعتقادات

آيا پس از مرگ روح انسان در كالبد فرد ديگري تجلي پيدا مي كند يا خير؟

بر اساس مكتب پيامبران الهي با مرگ انسان روح آدمي از بدن جدا شده به عالم برزخ منتقل مي گرددو در آن سراي ، به حيات خويش ادامه مي دهد. اگر از نيكان باشد به پاداش اعمال خوب خود در آن عالم متنعم مي شود و اگر از بدان باشد به كيفر كارهاي ناپسند خويش مي رسد، تا زماني كه قيامت شود طبق مكتب پيامبران (ص )،قضاي الهي بر اين تعلق گرفته كه روح بشر پس از مرگ ، دوباره به دنيا باز نگردد و زندگي جديدي را در اين جهان آغاز نكند، بلكه در برزخ بماند تا قيامت شكل گرفته و به سراي جاودان آخرت منتقل شود.

از قرون پيشين در هندوستان نظريه اي به نام تناسخ طرح شد كه از عود مجدد ارواح و بازگشت مكررشان به دنيا سخن مي گفت . اين نظريه با گذشت اعصار، رفته رفته توجه عده زيادي از مردم جهان را به خود جلب كرد، آن را يك امرواقعي پنداشتند و حتي كساني به عنوان يك عقيده مذهبي به آن دل بستند. در خلال اين مدت متمادي دانشمندان بزرگ اين مطلب را مورد بحث و انتقاد قرار دادند و چندين دليل بر بطلان آن اقامه نمودند.

لازم به بيان است كه طرفداران تناسخ معتقدند روح دو گروه به دنيا باز نمي گردد اول آنان كه در مسير سعادت به كمال نهايي رسيده اند كه پس از مرگ به كمال مطلق نايل مي آيند اينان كمبودي ندارند تا بخواهند دوباره به دنيا باز گردند و نقايص حيات گذشته خويش را با سعي و عمل جبران كنند. دسته دوم آنان كه در حد اعلاي شقاوت قرار دارند اينان نيز به دنيا باز نمي گردند زيرا در ايام زندگي آنچنان به انحراف گراييده و راه سعادت را به روي خود بسته اند كه دچارسقوط ابدي گرديده و نمي توانند با عود به دنيا گذشته ننگين خويش را جبران نمايند و به سعادت و كمال گر چه نسبي و محدود باشد برسند. ولي دسته سوم يعني گروههاي متوسط كه بين تكامل يافتگان سعادتمند و ساقط شدگان شقاوتمند هستند وقتي از دنيامي روند دوباره روحشان به دنيا باز مي گردد و به تناسب خلق و خوي متفاوتي كه دارند با شكل هاي مختلف و گوناگون به دنيا عود مي نمايند از اين رو براي هر شكلي نام مخصوصي گذاشته اند اگر به صورت انسان عود كند آن را نسخ مي نامند و اگر به صورت حيوان عود كند، مسخ مي گويند و اگر روح انسان در بناتات حلول كند، فسخ مي نامند واگر روح آدمي به جماد تعلق گيرد رسخ مي نامند.

به نظر باورمندان تناسخ عقيده دارند كه در پاره اي از موارد، عود ارواح به دنيا براي جبران نقايص و به منظور استكمال نفس و نيل به مدارج عالي انساني است . هم چنين مي گويند يكي از علل بازگشت ارواح به دنيا اين است كه خوبان درزندگي ، دوباره از پاداش اخلاق حميده و اعمال پسنده خويش برخوردار گردند و بدان نيز كيفر خوي ناپسند و رفتارزشت خود را ببينند. چه بسا افرادي كه با سجاياي انساني زيست كرده و عمرشان به پاكي طي شده است اما همواره گرفتار محروميت هاي گوناگون بوده و دوران حياتشان با فقر و تنگدستي يا آلام و بيماري سپري گرديده است. اينان در زندگي بعد به پاداش اخلاق پسنديده خود نايل مي شوند و از نعمت رفاه و سلامت جسم برخوردار مي گردند. و چه بسيار افرادي كه در زندگي پيشين داراي اخلاق زشت و رفتار ناپسند بوده اند و مردم از دست آنان رنجيده اند و از انواع نعمت ها بهره مند بوده اند ارواح اينان در زندگي بعد به تناسب اخلاقشان يا در پيكر حيوانات و حشرات تعلق مي گيرد، به صورت انسان هاي ناقص ، معلول ، بيمار و مطرود جامعه باز مي گردند و در هر صورت گرفتار عذاب روحي و جسمي هستند. اما اسلام ، بازگشت ارواح به دنيا براي انجام كارهاي خوب و به دست آوردن شرايط همزيستي با ارواح عليّه را قبول نداشته و قرآن صريحا آن را رد مي كند گناهكاران بي باك و متجري تقاضاي حيات دوباره مي كنند و مي گويند پروردگارا فرمان ده ما را به دنيا باز گردانند شايد كارهاي نيكي را كه در گذشته ترك كرده بوديم در حيات آينده انجام دهيم ونقايص پيشين را جبران كنيم ، پاسخ داده مي شود نه چنين است ، اين كاري است ناشدني و سخني است بي اساس كه گوينده خود مي گويد و به آن ترتيب اثر داده نمي شود و از پي مرگ اينان عالم برزخ است تا روزي كه قيامت فرا رسد واز قبرها بر انگيخته شوند. (1)

تغيير شكل انسان هاي فاسد الاخلاق و گناهكار به تناسب ملكات نفساني آنان يكي از صدها عذاب عالم آخرت است و ربطي به دنيا ندارد در حالي كه به نظر تناسخي ها براي قيام قيامت ، رسيدگي به حسابها، بهشت و دوزخ و خلاصه ثواب و عقاب عالم آخرت علتي باقي نمي ماند زيرا مي گويند اكثريت قريب به اتفاق نوع بشر پيوسته پس از مرگ به دنيا باز مي گردند و هر نوبت پاداش يا كيفر اعمال خويش را در همين دنيا مي بينند. چنين نظره اي منافي با اساس تعاليم پيامبران خدا و بر خلاف ضرورت دين مقدس اسلام است و امامان شيعه صريحا آن را كفر خوانده اند.

مأمون به حضرت رضا عليه السلام عرضه كرد درباره كساني كه قابل به تناسخ اند چه مي فرمايد؟

حضرت در پاسخ فرمود: كسي كه تناسخ را بپذيرد و به آن عقيده داشته باشد به خداي تعالي كفر آورده و بهشت ودوزخ را غير واقعي تلقي كرده است . (2)

امام صادق عليه السلام نيز راجع به اهل تناسخ فرموده است : اينان پنداشته اند كه نه بهشت و نه جهنمي است و نه برانگيختن و زنده شدن است . قيامت در نظر آنان عبارت از اين است كه روح از قالبي بيرون رود و در قالب ديگري واردشود اگر در قالب اول نيكوكار بوده بازگشتن در قالبي خواهد بود برتر و نيكوتر در عالي ترين درجه دنيا و اگر بدكار يا نادان بود. در پيكر بعضي از چهار پايان زحمتكش و باربر كه حيأتشان با رنج و زحمت طي مي شود، مستقر مي گردد يا در بدن پرندگان كوچك و بد قيافه اي كه شبها پرواز مي كنند و به گورستان ها علاقه و انس دارند جاي مي گيرد (3) مسئله تناسخ وعود ارواح به دنيا نه فقط مخالف مكتب پيامبران الهي و موجب كفر به خدا و نفي معاد و انكار ثواب وعقاب عالم آخرت است بلكه از نظر علمي نيز دانشمندان و فلاسفه آن را مطرود و مردود شناخته و دلايلي بر ابطال آن آورده اند. صدر المتألهين شيرازي فيلسوف معروف مي گويد: دانستي كه نفس در اولين مرحلهء تكوين ، درجه اش درجه طبيعت است . سپس به تناسب حركت استكمالي ماده ، ترقي مي كند تا از مرز نبات و حيوان بگذرد. بنابراين وقتي نفس درمرحله اي از قوه به فعليت مي رسد هر چند آن فعليت ناچيز باشد محال است دوباره به قوهء محض و استعداد صرف برگردد. به علاوه همان طور كه قبلا اشاره شد صورت و ماده ، شيء واحدي هستند كه داراي دو جهت فعل و قوه مي باشند و با هم مسير حركت استكمالي را مي پيمايند و در مقابل هر استعداد و قابليت به فعليت مخصوصي نايل مي شوند بنابراين محال است روحي كه از حد نباتي و حيواني گذشته به ماده مني و جنين تعلق بگيرد. (4) اما بطلان تناسخ از اين جهت است كه وقتي نفس به تدبير نطفه اي كه آمادهء قبول تأثير و تدبير است اشتغال يافت وآفريدگار نفوس و صور، بر استحقاق طبيعي به آن نطفه افاضه نفس نمود اگر طبق نظر تناسخي ها نفس دگري هم بر آن تعلق گيرد نتيجه آن مي شود كه بدن داراي دو روح گردد و اين غير ممكن است زيرا محال است يك چيز داراي دو ذات يعني دو نفس باشد چه بالوجدان ، هر فردي در خود فقط يك نفس احساس مي كند بنابراين تناسخ مطلقا ممتنع است .(5)

در قرآن مي فرمايد: كيف تكفرون بالله و كنتم امواتا فاحياكم ثم يمتيكم ثم يحييكم ثم اليه ترجعون (6) چگونه به خداوند كافر مي شويد در حالي كه شما اجسام بي روحي بوديد و او شما را زنده كرد، سپس شما رامي ميراند و بار ديگر شما را زنده مي كند، سپس به سوي او باز مي گرديد.

اين آيه از جمله آيات متعددي است كه عقيده به تناسخ را صريحا نفي مي كند مي گويد. بعد از مرگ يك حيات بيش نيست و طبعا اين حيات همان زندگي در رستاخيز و قيامت است و به تعبير ديگر آيه مي گويد: شما مجموعا دو حيات و مرگ داشته و داريد نخست مرده بوديد (در عالم موجودات بي جان قرار داشتيد) خداوند شما را زنده كرد، سپس مي ميراند و بار ديگر زنده مي كند اگر تناسخ صحيح بود، تعداد حيات و مرگ انسان بيش از دو حيات و مرگ بود بنابراين عقيده به تناسخ كه گاهي نام آن را تغيير داده عود ارواح مي نامند از نظر قرآن باطل و بي اساس است.(7)

عموم فرق اسلامي در اين عقيده متفقند كه روح پس از پايان اين زندگي به بدن ديگري در اين جهان باز نمي گردد و دانشمندان شيعه و سني با صراحت تمام عقده تناسخ را كه يكي از خرافات اديان باستاني هند است محكوم ساخته اند. تنها دسته كوچكي در اين ميان تناسخيه بودند كه از اين عقيده طرفداري مي كردند و امروزه وجود ندارند منشأ اين عقيده هندوها و منقولاتي است كه عرب از فلسفه آن ها اقتباس كرده اند. اين عقيده بيشتر در ميان اقوامي طرفدار داشته كه به رستاخيز و معاد آن چنان كه ما ايمان داريم و قرآن تشريح مي كند، معتقد نبوده اند.(8)

دانشمندان و مورخان معتقدند زادگاه اصلي اين عقيده كشور هند و چين بوده و ريشه آن در اديان باستاني آنها وجود داشته و هم اكنون نيز موجود است . سپس از آنجا به ميان اقوام و ملل ديگر نفوذ نموده است و به گفته شهرستاني نويسنده ملل و نحل اين عقيده در غالب اقوام كم و بيش رخنه كرده است . احترامي كه هم اكنون هندوها براي حيوانات قائل هستند تا حدودي مربوط به همين عقيده است .(9)

پي نوشت ها:

1. سفينه بالجار، ماده نسخ .

2. اجتماح طبرسي ، ج 2 ص 89.

3. مؤمنون (23) آيه 100.

4. شواهد الربوبيه ، صفحه 161.

5. مبدء و معاد، ص 238 اقتباس از معاد، گفتار فلسفي ، ج 1 ص 263تا 280به اختصار.

6. بقره (2) آيه 28.

7. تفسير نمونه ج 1 ص 164 به اختصار.

8. ناصر مكارم ، عود ارواح ، ص 46.

9. همان، ص 12.